Stres to naturalny stan mobilizujący organizm do walki. Jeśli jednak jego działanie jest zbyt silne lub przedłuża się, może stać się przyczyną wielu problemów zarówno psychicznych jak i fizycznych. Nie tylko ludzie, ale również zwierzęta, doświadczają często nadmiernego stresu. Przyjrzyjmy się jakie konsekwencje może taki stan nieść ze sobą w przypadku koni.

 


Zaburzenia w funkcjonowaniu różnych układów

Badania naukowe wskazują, że u koni stresu ma wpływ na występowanie zaburzeń w funkcjonowaniu układu pokarmowego, sercowo-naczyniowego, nerwowego, oddechowego, rozrodczego czy osłabienie odporności na czynniki chorobotwórcze. Przykładem wpływu stresu na układ rozrodczy jest spadek wydzielania mleka pod wpływem działania hormonów stresu. Odpowiedzią na stres u niektórych koni może być też zmniejszenie apetytu, a nawet wystąpienie morzyska. Znane są przypadki koni, nie radzących sobie ze stresem związanym z wyjazdem na zawody, które przypłacają każdy taki wyjazd morzyskiem (potocznie zwanym kolką). Stres jest stanem pojawiającym się w odpowiedzi na bodźce związane przede wszystkim z zagrożeniem. Pozwala on na pełną mobilizację kluczowych dla przeżycia organów, czyli przede wszystkim układu oddechowego, układu sercowo-naczyniowego, mięśni i mózgu. W ten sposób siły organizmu, przede wszystkim w postaci rozdystrybuowania krwi, przemieszczane są do wspomnianych narządów, kosztem pozostałych. Jeśli stan ten się przedłuża dochodzi do sytuacji, gdy część organów nie zostaje odpowiednio ukrwiona i nie jest prawidłowo stymulowana, część natomiast, jak na przykład układ sercowo-naczyniowy, jest nadmiernie eksploatowana. Za podtrzymanie funkcji życiowych organizmu odpowiedzialny jest przede wszystkim tak zwany autonomiczny układ nerwowy, który nie jest zależny od woli zwierzęcia. W jego obrębie funkcjonuje układ współczulny i przywspółczulny. Pierwszy odpowiada za mobilizację organizmu w stanie walki i ucieczki. Drugi steruje funkcjami życiowymi takimi jak trawienie czy funkcje rozrodcze. Oba układy działają wobec siebie antagonistycznie, to znaczy działanie jednego hamuje działanie drugiego. Ma to zapewnić równowagę w organizmie. Jeśli ma miejsce ciągła przewaga działania układu współczulnego, brak równowagi zaczyna odbijać się na funkcjonowaniu całego ciała.

 

Pamiętajmy, że relaksem, a więc formą odstresowania się po treningach, zawodach czy jakiejkolwiek innej pracy, nie będzie dla konia pobyt w boksie czy spacer w karuzeli, ale swoboda i możliwość przejawiania naturalnych dla swojego gatunku zachowań, a te zapewnia tylko codzienny, wielogodzinny pobyt z innymi końmi na wybiegu

 

Zespół wrzodów żołądka u koni

Choroba wrzodowa żołądka stanowi jeden z najczęściej rozpoznawanych u koni problemów zdrowotnych. Przyczyn jej występowania jest wiele, a jedną z nich jest stres. Badania wykazały, że szczególnie narażone na rozwój zespołu wrzodów żołądka są konie utrzymywane w boksach i pozostające w intensywnym treningu. W tej grupie rozpoznaje się wrzody żołądka nawet u 90% zwierząt. Stres powoduje w tym przypadku skurcz naczyń krwionośnych jamy brzusznej, m.in. w obrębie błony śluzowej żołądka. Pociąga to za sobą obniżenie jej zdolności ochronnych, a tym samym wzrost ryzyka powstania owrzodzeń tego regionu z powodu żrącego działania kwasu solnego, będącego składnikiem soku żołądkowego.

 

 

Depresja

Kliniczna forma depresji stwierdzana jest również u koni. Jest ona ściśle związana z odczuwaniem permanentnego stresu (distresu), przekraczającego możliwości adaptacyjne koni. Dotyka ona w pierwszej kolejności koni, których potrzeby naturalne nie są zaspokajane. Nieleczona depresja może zakończyć się nawet śmiercią zwierzęcia. Codzienny, wielogodzinny i, co ważne, swobodny ruch na świeżym powietrzu, stały dostęp do paszy objętościowej, towarzystwo innych koni i możliwość przejawiania szeregu zachowań typowych dla tego gatunku, to podstawowe potrzeby każdego konia bez względu na jego rasę czy sposób użytkowania. Jeśli nie zostaną one zaspokojone, powodują u konia permanentny stres, z którym zwierzę nie może sobie poradzić, a to prosta droga do rozwoju depresji. Do przyczyn tego schorzenia zaliczyć należy również niewłaściwe użytkowanie konia lub użytkowanie niezgodne z predyspozycjami fizycznymi i psychicznymi danego osobnika, a także nadmierne obciążenie pracą. Pomimo odczuwanego dyskomfortu, a często wręcz fizycznego cierpienia, zwierzę nie ma szans uwolnienia się od niego, co jako przedłużający się stres, jest prostą drogą do wystąpienia między innymi depresji. Depresja dotyka też niekiedy koni, które kojarzą pracę i obecność człowieka bardzo pozytywnie, ale na przykład z powodu kontuzji lub wieku, zostają nagle odstawione od pracy, co wiąże się dla nich z odczuwaniem stresu.

 

 

Zachowania niepożądane

Pozostawanie konia w stanie ciągłego lub często powtarzającego się stresu powodować może występowanie wielu zachowań niepożądanych takich jak między innymi płoszenie się i ponoszenie, tulenie uszu, odwracanie się zadem, próby ugryzienia i próby kopnięcia. Zwiększają one ryzyko dla znajdujących się w otoczeniu ludzi i zwierząt. Przyczyną występowania tego rodzaju zachowań jest działanie silnych stresorów takich jak przede wszystkim strach i ból. Obniżają one w wielu sytuacjach próg wyzwalający pojawianie się tych naturalnych dla koni zachowań.

 

Jednym z głównych stresorów udomowionych koni jest brak stałego dostępu do paszy objętościowej. Dlatego zadbajmy, by koń miał pod dostatkiem siana nie tylko w stajni, ale również na wybiegu, jeśli nie może on w danej chwili korzystać z dobrej jakości pastwiska

 

Zaburzenia zachowania

Braki lub błędy w warunkach utrzymania konia oraz postępowania z nim, jak na przykład brak stałego dostępu przez większość doby do paszy objętościowej czy niewłaściwa praca z koniem prowadzą do powstania w mózgu konia stanów psychicznych określanych jako konflikty, deprywacje i frustracje. To jest powodem pozostawania zwierzęcia przez dłuższy czas w stanie silnego podniecenia i chronicznego stresu, co stać się może przyczyną rozwoju zaburzeń zachowania. Przykładami zaburzeń zachowania stwierdzanych u koni jest między innymi obgryzanie ścian boksu, tkanie (rytmiczne przestępowanie z jednej kończyny piersiowej na drugą, przy ich szerszym niż normalne ustawieniu, z jednoczesnym rytmicznym kołysaniem głową i szyją), łykawość czy samookaleczanie.

 

 

Inne problemy

Stres odpowiedzialny lub współodpowiedzialny jest również za występowanie szeregu problemów zarówno związanych ze stanem zdrowia i kondycją fizyczną konia, jak i z poziomem komunikacji z nim i zdolnościami jego uczenia się. Mózg i ciało zestresowanego konia będą miały między innymi znacznie obniżone możliwości koncentracji i rozluźnienia, co będzie stanowiło trudności w trakcie pracy z nim. W dalszej perspektywie może również przynieść konsekwencje w postaci spadku kondycji czy problemów zdrowotnych w postaci bólu grzbietu spowodowanego ciągłym napięciem.

 


Pamiętajmy, żeby świat konia urządzać w taki sposób, by był on zgodny z jego naturalnymi potrzebami. Ten niezwykły gatunek jest w stanie sprostać wielu stawianym przez człowieka wymaganiom, musi jednak mieć zapewnione właściwe warunki utrzymania, pracy i relaksu po niej. Nie pomoże nawet najlepszy trener, lekarz weterynarii czy fizjoterapeuta, jeśli te warunki nie zostaną spełnione.

 

 


Piśmiennictwo
Fureix C., Jego P., Henry S., Lansade L., Hausberger M.: Towards an Ethological Animal Model of Depression? A Study on Horses. PLoS ONE. 2012, 7(6), e39280.
Kamionka-Flak A.: Zespół wrzodów żołądka u koni. Życie Wet. 2007, 82(4), 302-305.
Mair T., Divers T., Ducharme N.: Manual of Equine Gastroenterology. W. B. Saunders Company, Wyd. 1., 2002.
Tischner M., Niezgoda J,, Wrońska-Fortuna D.: Wpływ krótkotrwałego transportu na natężenie reakcji stresowych u klaczy i źrebiąt. Med.Wet. 2005, 61(4), 451-554.
Zeitler-Feicht M. H.: Zachowania Koni Przyczyny, terapia i profilaktyka. Świadome Jeździectwo. Warszawa. 2014.