Schorzenia układu oddechowego są jednym z częściej występujących u koni problemów zdrowotnych. Te nieinfekcyjne kojarzą się przede wszystkim z RAO, zwanym również astmą. Jak się jednak okazuje, istnieje u koni więcej schorzeń określanych łącznie mianem „astmy”. Warto przyjrzeć się im bliżej, zwracając uwagę na to w czym są do siebie podobne i czym się różnią.

 


Wśród schorzeń alergicznych układu oddechowego koni wyróżnia się zapalną chorobę dolnych dróg oddechowych koni (IAD), nawracającą obturacyjną chorobę dróg oddechowych koni (RAO) i letnią pastwiskową obstrukcyjną chorobę dróg oddechowych koni (SPAOPD/SPRAO).

 

Astma koni (EA – equine asthma)

Astma koni obejmuje przypadki koni z podobnymi objawami ze strony układu oddechowego takimi jak nadmiar wydzieliny śluzowej w drogach oddechowych, przewlekły kaszel oraz związany z nimi spadek wydolności organizmu. Istotą astmy koni jest chroniczny stan zapalny dróg oddechowych, a nazwa „astma” zaczerpnięta została z medycyny człowieka, w której oznacza chroniczne zapalenie dróg oddechowych przebiegające z kaszlem i utrudnionym oddychaniem, związanym z ograniczeniami w przepływie wydychanego powietrza. Astma występująca u koni jest bowiem podobna do tej stwierdzanej u ludzi. Trzeba przy tym zauważyć, że stopień nasilenia objawów może się różnić w zależności od konia, stadium zaawansowania schorzenia, a także bieżących warunków w jakich się on znajduje i jakie na niego oddziałują. Astma koni zawiera w sobie pewnego rodzaju skalę, na której znajdują się wymienione schorzenia układu oddechowego, a więc IAD, RAO i SPAOPD/SPRAO. Na jej początku (najłagodniejsze objawy) i w środku (umiarkowane objawy) znajduje się IAD, zaś na końcu (ciężkie objawy) RAO i SPAOPD/SPRAO. Schorzenia te, co prawda umiejscowione są na jednej skali, nie można ich jednak traktować jako ciągłości – z IAD może się bowiem rozwinąć RAO, wcale jednak nie musi. Choć ryzyko rozwoju RAO u tej grupy koni będzie wyższe niż u koni zdrowych, to wiele koni z IAD prawdopodobnie zdrowieje. Wspólnym mianownikiem IAD, RAO i SPAOPD/SPRAO jest powstawanie niewielkich stanów zapalnych dróg oddechowych, co wiąże się z nadprodukcją śluzu i skurczem mięśni oskrzeli co prowadzi do ich zwężenia i utrudnienia w przepływie powietrza. Czynnikiem wyzwalającym taką reakcję organizmu jest kontakt z alergenem. Drogi oddechowe są w każdym z tych trzech schorzeń hiperreaktywne, co oznacza, że nadmiernie reagują na nawet neutralne dla zdrowych koni bodźce.

 

Nadmiernie rozszerzone nozdrza to jeden z głównych objawów duszności u konia.

 


Zapalna choroba dolnych dróg oddechowych koni - IAD (Inflammatory Airway Disease of Horses)

IAD to łagodny stan zapalny toczący się w obrębie dróg oddechowych, pociągający za sobą nadprodukcję i gromadzenie się w drogach oddechowych śluzu, co doprowadza do ograniczonej dysfunkcji płuc. Warto przypomnieć, że pojawiający się przez dłuższy czas kaszel i/lub wypływ z nosa zwiększa ryzyko wystąpienia u danego konia RAO.

Czynniki wywołujące objawy: nie wiadomo jeszcze co odpowiada za wystąpienie IAD, uważa się jednak, że rozwojowi IAD sprzyja przebywanie w stajni i narażenie na kontakt z grzybami, pleśniami, roztoczami, mikroorganizmami, endotoksynami, pyłami nieorganicznymi, a także szkodliwymi gazami, bierze się również pod uwagę wpływ zimnego i suchego powietrza.

Czas pojawienia się objawów: u koni w każdym wieku, częściej jednak IAD jest rozpoznawane u koni młodych i w średnim wieku.

Objawy kliniczne: przewlekły (trwający ponad 3 tygodnie), sporadyczny kaszel, który może zanikać, a później znów się pojawiać (w spoczynku i podczas wysiłku, ale przy wysiłku występuje on częściej, brak kaszlu nie oznacza, że koń nie cierpi na IAD), spadek wydolności fizycznej objawiający się spadkiem formy i zmniejszeniem chęci do pracy, spoczynkowa liczba oddechów nie odbiega od normy, ale można niekiedy zaobserwować wydłużenie czasu potrzebnego po wysiłku na powrót oddechów do wartości spoczynkowych i zwiększony wysiłek jaki koń musi w trakcie wysiłku włożyć w oddychanie; objawy są słabo wyrażone i niejednoznaczne, co utrudnia diagnostykę. To co przede wszystkim odróżnia IAD od RAO jest brak zwiększonego wysiłku oddechowego w spoczynku.

 


Nawracająca obturacyjna choroba dróg oddechowych koni (RAO – Recurrent airway obstruction)

Wcześniej RAO nazywano skrótem COPD, oznaczającym w tłumaczeniu chroniczną zwężeniową chorobę płuc. Nazewnictwo to niesłusznie nawiązywało do diagnozowanego u ludzi schorzenia związanego z paleniem papierosów, gdyż przyczyny i mechanizm zmian patologicznych są w tych dwóch jednostkach odmienne. RAO jest schorzeniem nieuleczalnym. Nieleczone prowadzi do rozwoju poważnych objawów i powikłań (m. in. w postaci rozwoju rozedmy płuc), mocno obniżając komfort konia i jego zdolność do wysiłku fizycznego. Jeśli jednak podejmie się odpowiednie leczenie, można zahamować rozwój choroby, a nawet cofnąć pewne zmiany chorobowe i konie z RAO mogą przez długi czas cieszyć się dobrym samopoczuciem i wykonywać pracę.

Czynniki wywołujące objawy: alergeny (pleśnie, roztocza, endotoksyny, składniki nieorganiczne) zawarte przede wszystkim w kurzu i pleśni pochodzących z siana i słomy, zła jakość siana i słomy sprzyja więc występowaniu objawów RAO, objawy występują lub zaostrzają się w trakcie pobytu w stajni i/lub po kontakcie z sianem.

Czas pojawienia się objawów: mogą pojawić się w każdym wieku, najczęściej jednak występują u koni w średnim i starszym wieku, powyżej 7 lat (średnio w wieku 9 lat).

Objawy kliniczne: chroniczny, regularny kaszel, wypływ z nosa, trudności w oddychaniu w kontakcie z kurzem z siana i słomy, duszność (najpierw po wysiłku, a później również w spoczynku: przyspieszenie oddechu, rozszerzenie nozdrzy, przyspieszone ruchy boków ciała, czyli tzw. robienie bokami), z czasem pojawia się charakterystyczna rynienka wydechowa, obserwowana u niektórych koni przy dłużej trwającej duszności wskutek przyrostu mięśni wspomagających wydychanie powietrza, postępująca nietolerancja wysiłku, odgłosy świszczenia i trzasków w trakcie oddychania, przyspieszenie tętna. Usunięcie z otoczenia konia alergenów pozwala zmniejszyć lub całkowicie znieść objawy kliniczne.

 

Rynienka wydechowa (oznaczona strzałkami) widoczna w dolnej części brzucha u konia z zaawansowanym RAO.

 


Letnia pastwiskowa obstrukcyjna choroba dróg oddechowych koni (SPAOPD - Summer pasture-associated obstructive pulmonary disease, SPRAO – Summer pasture recurrent airway obstruction)

Schorzenie to łączy z RAO podobny mechanizm procesów chorobowych i wspólne objawy, różni jednak czynnik je wyzwalający. O ile konie z RAO będą odczuwały poprawę po wypuszczeniu ze stajni na świeże powietrze, to u koni z SPAOPD/SPRAO pobyt na świeżym powietrzu w cieplejsze miesiące będzie nasilał objawy. Około 50 proc. koni cierpiących na SPAOPD/SPRAO równocześnie jest uczulona na spleśniałe siano i słomę, a 10 proc. koni z RAO cierpi również na SPAOPD/SPRAO.

Czynniki wywołujące objawy: najprawdopodobniej pleśnie występujące na trawach oraz pyłki traw, gorąca i wilgotna aura podczas pobytu na pastwisku sprzyja występowaniu objawów, które zaobserwować można przede wszystkim późną wiosną, w lecie, a także podczas wczesnej jesieni.

Czas pojawienia się objawów: zazwyczaj u koni 10-13-letnich.

Objawy kliniczne: kaszel, surowiczy wypływ z nosa, duszność (przyspieszony oddech, rozszerzone nozdrza, szybsze ruchy oddechowe boków ciała, tzw. robienie bokami), świsty i trzaski słyszalne nad klatką piersiową, wzrost liczby tętna; objawy zazwyczaj są mocno nasilone, rzadko łagodne do umiarkowanych, objawy zwykle pojawiają się sezonowo, stan konia poprawia się więc wraz z ochłodzeniem aury.

 


Podstawowe różnice między IAD, RAO i SPAOPD/SPRAO:
  1. Przy IAD nie występuje w spoczynku zwiększony wysiłek oddechowy, a przy RAO i SPAOPD/SPRAO może on występować.
  2. Objawy oddechowe przy IAD są zwykle okazjonalne, a przy RAO i SPAOPD/SPRAO regularne do częstych (przede wszystkim dotyczy to kaszlu).
  3. Przy IAD w wielu przypadkach obserwuje się poprawę samoistną lub w wyniku leczenia, ryzyko nawrotu jest niskie. RAO i SPAOPD/SPRAO to schorzenia nieuleczalne, unikając jednak ekspozycji na alergeny i w razie wystąpienia objawów wprowadzając farmakoterapię, można zmniejszyć nasilenie objawów lub je znieść. Ponowny kontakt z alergenami powoduje jednak nawrót schorzenia.
  4. Przy IAD i RAO objawy kliniczne nasilają się zwykle w wyniku ekspozycji na kurz, szczególnie gdy zwierzę przebywa w stajni, a przy SPAOPD/SPRAO – gdy jest ono na zewnątrz stajni w gorące i upalne dni.

 

Leczenie wszystkich przedstawionych schorzeń opiera się na tych samych głównych celach jakimi jest ograniczenie kontaktu z alergenami i kurzem oraz łagodzenie objawów klinicznych poprzez wprowadzenie leków działających przeciwzapalnie i rozszerzająco na oskrzela, a także, wspomagająco, ziół. Należy pamiętać, że sama farmakoterapia będzie nieskuteczna jeśli warunki w jakich żyje i pracuje koń nie zostaną zmienione. Warto również rozważyć odczulanie konia na alergeny za pomocą specjalnie dla danego zwierzęcia przygotowanej kuracji odczulającej podawanej w postaci rozłożonych w czasie zastrzyków. Zapobieganie astmie koni to przede wszystkim dobrej jakości pasza i ściółka oraz takie skonstruowanie codzienności zwierzęcia, aby do minimum zredukować jego kontakt z kurzem i wyziewami pochodzącymi z odchodów. Zawsze bowiem będą one działały drażniąco na drogi oddechowe, zwiększając tym samym ich podatność na rozwój niewielkich stanów zapalnych, będących istotą schorzeń astmatycznych.

 

 

Piśmiennictwo

Couëtil L. L., Cardwell J.M., Gerber V., Lavoie J.-P., Leguillette R., Richard E.A., Inflammatory Airway Disease of Horses—Revised Consensus Statement, J Vet Intern Med January 2016. DOI: 10.1111/jvim.13824
Rush B., Mair T., Equine respiratory disease, Blackwell Science Ltd, Oxford, 2004.
Reed S. M., Bayly W. M, Sellon D. C., Equine Internal Medicine Second Edition, Blackwell Science Ltd, St. Louis, 2004.