Sen to niezwykle ważny element regeneracji organizmu konia. Warto więc poznać fakty dotyczące snu tych zwierząt. Szczególnie, że zwyczaje koni związane ze snem, znacznie różnią się od tych jakie znamy ze świata ludzi.

 

Dorosły koń poświęca na odpoczynek 5-9 godzin na dobę. Najwięcej śpią źrebięta, wraz z wiekiem czas snu ulega skróceniu. Aż do 3. roku życia konie odczuwają zwiększoną potrzebę snu w stosunku do koni dorosłych. Kluczową rolę dla długości snu odgrywa pora roku i dostępność pożywienia. Im większy mają konie żyjące w warunkach naturalnych dostęp do dobrej jakości pożywienia, tym więcej czasu mogą poświęcić na odpoczynek i inne czynności. Nie absorbuje ich bowiem tak bardzo poszukiwanie pokarmu. Mogą go również spożyć nieco mniej, zaspokajając przy tym swoje potrzeby pokarmowe. Przy braku pożywienia czas na sen ograniczony jest do minimum. Lato i związane z nim wysokie temperatury powietrza oraz inwazje owadów, skłaniają zwykle konie do wydłużenia czasu popołudniowego odpoczynku.

Cykl wypoczynkowy konia, z uwagi na konieczność bycia w gotowości w razie ataku drapieżnika, cechuje się wielofazowością. Relatywnie krótkie chwile odpoczynku, trwające przeciętnie około 20 minut, przeplatają się w ciągu całej doby z różnego typu aktywnościami. To po zmroku jednak, konie więcej czasu odpoczywają leżąc. U zwierząt tego gatunku wyróżnia się trzy stopnie odpoczynku: czuwanie, drzemka (półsen) i sen głęboki.

Czy konie faktycznie śpią na stojąco?

Postawa leżąca znacznie ogranicza koniowi możliwość obserwacji otoczenia i ucieczki w razie zaistnienia zagrożenia. Dlatego też zwierzęta tego gatunku zostały wyposażone w zdolność częściowego odpoczywania w pozycji stojącej. Umożliwia ona bowiem znacznie szybszą reakcję. W 2006 roku Wöhr i Enhard wykazali, że faza głębokiego snu (stadium 4) występuje głównie u koni stojących. Faza snu REM, w której występują szybkie ruchy gałek ocznych oraz u ludzi marzenia senne, pojawia się jednak jedynie u koni leżących w pozycji brzusznej lub bocznej. Koń faktycznie może więc efektywnie wypoczywać na stojąco, ale nie zregeneruje w ten sposób w pełni swojego organizmu, nie osiągnie bowiem wszystkich faz głębokości snu.

Aż 80 proc. czasu odpoczynku konie spędzają w pozycji stojącej. Jedna „sesja” drzemki u koni przebywających na pastwisku trwa w ciągu dnia 13-22 minut, a w nocy 23-36 minut. Nowo narodzone źrebięta nie mają jeszcze umiejętności odpoczywania na stojąco. Zaczynają odpoczywać na stojąco dopiero między 3. a 4. tygodniem życia, w dalszym ciągu jednak spędzają w ten sposób bardzo małą część czasu przeznaczonego na odpoczynek. Zbyt długie czuwanie lub drzemki źrebięcia w pozycji stojącej powinno zaniepokoić opiekuna, świadczy bowiem o tym, że z jakiegoś względu nie może się ono położyć, na przykład z powodu kontuzji. Od ukończenia 5. miesiąca życia źrebięta wypoczywają już znacznie dłużej stojąc, ale w dalszym ciągu sporo leżą – aż 50 proc. czasu odpoczynku przeznaczając na leżenie.

Koń odpoczywając na stojąco, przybiera charakterystyczną postawę. Kończyny piersiowe są ustawione równolegle do siebie, koń opiera się też na jednej zadniej kończynie, drugą pozostawiając odciążoną, ciało wraz z ogonem pozostają rozluźnione. Głowa i szyja są opuszczone. Drzemiący koń ma półprzymknięte lub przymknięte oczy, często można również zaobserwować zwisającą, rozluźnioną dolną wargę. W momentach przebudzeń, koń wykonuje czasem leniwe, niewielkie ruchy głową i ogonem, zwykle w celu opędzenia się od owadów.

Sekret snu na stojąco

Przybierając odpowiednią, opisaną powyżej pozycję, ciało konia ustawia się w taki sposób, że elementy słabo ukrwione, a dzięki temu nieulegające szybkiemu zmęczeniu, takie jak kości, ścięgna i więzadła, blokują kończyny konia na zasadzie zatrzasków. Dzięki temu ciało zwierzęcia może zostać utrzymane w pozycji stojącej bez konieczności wkładania pracy mięśni, co umożliwia ich rozluźnienie. Pracować musi jednak niewielka grupa mięśni okolicy krzyżowej, z tego powodu koń co pewien czas zmienia kończynę zadnią na której się podpiera, pozwalając w tym czasie na odpoczynek drugiej kończynie. System ten jest tak skuteczny, że konie nie tylko mogą w ten sposób spać, ale także można wprowadzać je w stan głębokiej sedacji (farmakologicznego uspokojenia) niezbędnej do przeprowadzenia szeregu zabiegów chirurgicznych (np. kastracji).

Sen w pozycji leżącej

Dorosły koń najwięcej kładzie się w nocy, zwykle po północy, między godziną 1. a 4. Niekiedy jednak również w ciągu dnia można zaobserwować śpiącego w pozycji leżącej konia. Odpoczynek w ten sposób, choć relatywnie krótki w ciągu doby, jest niezwykle ważny dla pełnej regeneracji organizmu zwierzęcia. Najdłużej śpią na leżąco źrebięta - do 3. miesiąca życia leżą aż przez 70-80 proc. czasu przeznaczonego na odpoczynek.

Konie śpią na leżąco w dwóch pozycjach: na brzuchu lub na boku. W obu pozycjach możliwe są do zaobserwowania szybkie ruchy gałek ocznych, drgania i ruchy kończyn. Konie też mogą wydawać różne dźwięki, najczęściej stękając i rżąc, co sugeruje marzenia senne. W pozycji na brzuchu, preferowanej przede wszystkim przez starsze źrebięta, młode konie i klacze ciężarne, zwierzę opiera się na mostku, kończyny piersiowe są zwykle zgięte, czasem też wyciągnięte do przodu, a zadnie zazwyczaj trzymane pod kłodą lub też skierowane na bok, w różnym stopniu wyprostowane. Głowę koń trzyma swobodnie lub opiera ją o podłoże podbródkiem i wargami, czasem również nosem. Niekiedy też wyciąga ją nieco do przodu, opierając na kończynach lub podłożu, zwykle brodą, ale czasem również bokiem. Oczy są zwykle zamknięte, a ciało rozluźnione. W pozycji bocznej konie leżą płasko na boku, opierając się o podłoże głową, szyją i kłodą. Jedna kończyna piersiowa i obie zadnie są zwykle wyprostowane. Oczy są zamknięte, a pysk lekko otwarty. Dorosłe konie wolą leżenie na brzuchu, na boku śpią około 30 minut dziennie, rzadko do godziny. Więcej na boku śpią młode źrebięta.

Konie odpoczywają zwykle w tym samym momencie, gdyż czynność ta podlega mechanizmom przenoszenia nastroju. Rzadko jednak się zdarza, by wszystkie konie jednocześnie leżały, zwykle przynajmniej jeden stoi „na posterunku”, by w razie potrzeby ostrzec resztę przed zagrożeniem.

Dobre miejsce do leżenia

Konie kładą się tylko w dobrze sobie znanych miejscach, w których czują się bezpiecznie. Muszą one zapewniać dobrą widoczność i dopływ bodźców węchowych. Podłoże powinno być suche, miękkie i elastyczne, nie może się zapadać. Zbyt wilgotna ściółka znacznie skraca czas leżenia konia. Konieczne jest zapewnienie takiej przestrzeni, aby równocześnie, z zachowaniem dystansu indywidualnego, mogły położyć się wszystkie przebywające razem konie. Osobniki stojące w hierarchii wyżej, mogą bowiem uniemożliwiać kładzenie się koniom niższym rangą.

Zapewnienie koniowi warunków sprzyjających zapadnięciu w spokojny sen, to podstawa w trosce o zdrowie i dobre samopoczucie zwierzęcia. Pamiętajmy jednak, że regeneracja organizmu to nie tylko sen, ale również możliwość przejawiania pozostałych, naturalnych dla tego gatunku zachowań.

 

Piśmiennictwo

Pirkelmann H., Ahlswede L., Zeitler-Feicht M Hodowla koni. Organizacja stajni i żywienie Wydawnictwo RM Warszawa 2010.
Zeitler-Feicht M. H. Zachowania Koni Przyczyny, terapia i profilaktyka Świadome Jeździectwo Warszawa 2014.